همه ما از اهمیت تغذیه مناسب، توجه به سلامتی و اهمیت پیشگیری امراض ها قبل از ابتلا به آنها به خوبی آگاهیم ولی واقعا تا چه حد به این موضوع اهمیت میدهیم و آن را جدی میگیریم؟ متأسفانه در بسیاری از موارد آنها را نادیده میگیریم.
مثلا با وجود اينكه ميدانيم مصرف بيش از حد مواد غذايي شور يا چرب براي سلامتما مضر است، چقدر آن را رعايت ميكنيم؟ با وجودي كه ميدانيم نبايد زياد فستفود بخوريم تا چه حد به آن اهميت ميدهيم. اتفاقا در بسياري از موارد رفتن به رستورانت هاي مختلف را بهعنوان بهترين تفريح خود درنظر ميگيريم. يكي ديگر از مواردي كه در پيشگيري ازامراض بسيار مهم است مراجعه بهموقع به داکتر است. زيرا بسياري از بيماريها مانند بيماريهاي كبدي ازجمله كبد چرب، ديابت و فشارخون بالا بهعنوان امراض خاموش شناخته ميشوند؛ يعني چون علامت خاصي ندارند، اگر به موقع تشخيص داده نشوند، تداوی آنها بسيار سختتر خواهد بود. اما با داشتن تغذيه صحيح و آزمايشهاي بهموقع ميتوان تا حدود زيادي آنها را مهار كرد. براي آشنايي بيشتر با اين موضوع با داكتر پيام فرحبخش، داکتر و متخصص تغذيه کلینیکی و رژيم درماني گفتوگو كردهايم.
چرا كبد چرب مي شود
امراض كبد چرب يكي از امراض مهم دنياي امروز بهشمار ميرودكه يكي از دلايل عمده آن چاقي است. در پروسه چاقي، چربي در نقاط مختلف بدن فرد رسوب ميكند كه يكي از آن نقاط هم ميتواند كبد باشد.
با توجه به اينكه دور كبد كپسولي به نام كپسول « گلايسون» قرار دارد، تجمع چربي زير اين كپسول و همچنين داخل انساج كبد باعث بهوجود آمدن عارضه كبد چرب خواهد شد. البته عوامل زيادي در ايجاد اين مرض دخيل هستند كه ازجمله آنها ميتوان به اين موارد اشاره كرد:
هپاتيتهاي ويروسي: يكي از عواملي كه باعث ابتلا به كبد چرب ميشود هپاتيتهاي ويروسي هستند؛ يعني چون انساج كبدي در افرادي كه به هپاتيتB يا C مبتلا هستند آسيب ميبينند، ممكن است در درازمدت باعث چرب شدن كبد هم بشود.
امراض اتوایمون: از امراض اتوایمون هم ميتوان بهعنوان عامل ديگري براي ابتلا به امراض كبد چرب ياد كرد؛ يعني امراض كه خود بدن عليه خودش واكنش نشان ميدهد. مانند امراض روماتوئيدآرتیت يا همان روماتيسم.
وراثت: وراثت در بروز اين مرض نقش مهمي دارد. چون در بعضي خانوادهها همه بهطور ارثي اضافه وزن دارند و آن را به نسلهاي بعد هم منتقل ميكنندكه همين موضوع عاملي براي ابتلا به چرب شدن كبد محسوب ميشود.
مصرف بعضي دواها: علت ديگري كه ميتواند عامل ابتلا به مرض كبد چرب باشد مصرف دواهايي است كه دفع آنها از كبد صورت ميگيرد.
سوءتغذيه: افرادي كه رژيم غذايي مناسبي ندارند؛ يعني دقيقا افرادي كه آن طرف طيف چاقي قرار ميگيرند نيز ميتوانند در معرض ابتلا به مرض كبد چرب باشند. اين افراد ممكن است بهدنبال تغذيه ناسالمي كه در آن بيش از حد از چربيها استفاده ميشود، نتوانند تمام گروههاي غذايي مهم را دريافت كنند. در واقع اگر شخص بخواهد تغذيه درستي داشته باشد بايد نيمي از انرژي روزانهاش (55-50فی صد)را از كاربوهايدریتها دريافت كند و حدود 15-20در صد را هم از پروتئينها بگيرد. اما حداكثر چربي كه فرد ميتواند دريافت كند فقط30درصد كالوري روزانهاش است. ولي شكل هرم غذايي بعضي افراد نامناسب است؛ يعني گاهي با وجود اينكه ميزان دريافت كالوري آنها هم زياد نيست ولي به جاي اينكه 30درصد آن را از چربيها بگيرند، 50درصدش را از چربيها دريافت ميكنند. ضمن اينكه مواد غذايي مورد استفاده آنها هم بيشتر شامل فستفود و انواع تغذی ناسالم مانند چيپس، پفك و... است. بدينترتيب چون نميتوانند مواد مغذي لازم براي بدن را دريافت كنند، با مشكلات زيادي ازجمله ابتلا به كبد چرب روبهرو شوند.
وقتي رژيمهاي لاغري دردسرساز ميشوند
متأسفانه بعضي افراد با گرفتن رژيمهاي لاغري نادرست، غيرعلمي و غيراصولي كه امروزه تبليغات زيادي هم دارند و مثلا وعده ميدهند كه در يكماه 10كيلو وزن كم كنيد، در 2ماه 20كيلو لاغر شويد و... در معرض ابتلا به امراض كبد چرب قرار ميگيرند. اين افراد چون ميخواهند وزنشان را به سرعت پايين بياورند، بهدنبال كاهش وزن شديد با مشكلات زياد و امراض مختلفي مانند ريزش مو، اختلالات جلدی و دردهاي استخواني ناشي از امراض مفصلي و... مواجه ميشوند كه يكي از آنها هم ميتواند مرض كبدچرب باشد.
چطور تشخيص دهيم كبدما چرب شده
براي تشخيص كبد چرب 2راه وجود دارد؛ نخستين راه استفاده از سونوگرافي است كه شخص ميتواند با مراجعه به متخصص راديولوژي كبدش را سونوگرافي كند و متوجه شود كه كبدش چرب هست يا نه و اگر هم چرب است در چه درجهاي قرار دارد. كبد چرب 3مرحله (گريد) دارد كه اگر مریض به مرحله سوم رسيده باشد، در واقع مستعد ابتلا به «سيروزكبدي» و از دست دادن نسج كبد است. راه دوم براي تشخيص چربي كبد، آزمايش خون است. در اين آزمايش، مرض با بررسي ميزان انزايمهاي كبدي تشخيص داده ميشود. يعني اگر ميزان اين انزايمها بالا باشد شخص مبتلا به كبد چرب است.
علائم كبد چرب
با توجه به اينكه مرض كبد چرب يك بيماري خاموش است، هيچ علامتي ندارد؛ يعني نه باعث زردشدن شخص ميشود و نه التهاب، ورم و دردي به همراه دارد؛ يعني ممكن است كبد شخصي سالهاي سال چرب باشد و حتي به سمت سيروز كبدي هم برود؛ ولي متوجه آن نشده باشد. سيروز كبدي مرحلهاي است كه نسج كبد با مشكل مواجه ميشود و گاهي حتي با كاهش هوشياري همراه است. بنابراين از وجود بسياري از امراض خاموش كه علائمي ندارند قبل از آزمايش نميتوان آگاه شد. پس اگر فردي سابقه ارثي دارد، چاق است يا دواهايي ميخورد كه كبد را تحتتأثير قرار ميدهند، هپاتيت دارد يا سابقه امراض هاي اتوایمون در خانوادهاش وجود دارد بايد حتما براي تشخيص امراض كبدچرب به داکتر مراجعه كند. فراموش نكنيد كه افراد با وزن طبيعي هم ميتوانند تحتتأثير ديگر عوامل مؤثر در ابتلا به كبد چرب در معرض ابتلا به آن قرار داشته باشند. بنابراين با داشتن يك يا 2عامل مؤثر در ابتلا به اين مرض بهتر است آزمايشهاي لازم را انجام دهيد.
رژيم غذايي مناسب
رژيم غذايي مناسب اولا بايد براساس هرم غذايي؛ يعني شامل تمام مواد غذايي لازم باشد. ولي چون بهترين درمان براي كبد چرب، كاهش وزن است بايد بهتدريج ميزان دريافت كالوري كم شود؛ يعني اگر شخص نورمال بايد بين 6 تا11واحد نان و حبوبات دريافت كند حالا كه به كبدچرب دچار شده، همان كمترين ميزان لازم يعني 6واحد براي او كافي است. در مورد ميوهها هم كه مصرف روزانه آنها بايد بين 3 تا 4واحد باشد، 3واحد براي كبدهايچرب كافي است. مصرف شير و لبنيات هم كه در حالت طبيعي بايد3 تا 4واحد باشد براي افرادي با كبد چرب حداقل آن؛ يعني 3واحد تجويز ميشود. در ضمن اين افراد فقط ميتوانند از چربيهاي غيراشباع استفاده كنند.
مصرف آنتي اكسيدانت ها
يكي ديگري از مواردي كه افراد داراي كبد چرب بايد آن را در نظر بگيرند، مصرف آنتياكسيدانت هاست. آنتياكسيدانت ها موادي هستند كه با اكسيداسيون در سطح حجره مقابله ميكنند و انواع مختلفي دارند كه بعضي از آنها محلول در چربيها هستندمانند ويتامين «اي» كه براي افرادي با كبد چرب مفيد است واين افراد البته با تجويز داکتر ميتوانند از آن استفاده كنند. دسته ديگري از آنتياكسيدانت ها هم محلول در آب هستند كه از آنها هم ميتوان استفاده كرد. مثل آنتياكسيدانت هايي كه در بادمجان رومی وجود دارند يا آنتياكسيدانت هاي مختلف ديگري كه در سبزيجات مختلف بهويژه سبزيجات رنگي ديگر وجود دارند.
مصرف مواد معدنی
مصرف بعضي املاح هم بهدليل داشتن آنتياكسيدان به افرادي با كبد چرب توصيه ميشود. مثل «سلینوم » كه در حالت طبيعي در غلات كامل مانند انواع حبوبات و سبزيجات وجود دارد. همچنين از سپلیمنت آن هم ميتوان بهعنوان تابلیت های حاوي سلینوم استفاده كرد.
انجام ورزشهاي روزانه
انجام مرتب فعاليتهاي ورزشي ميتواند در درمان و حتي پيشگيري از ابتلا به بسياري از امراض ازجمله كبد چرب مؤثر باشد. زيرا داشتن تحرك و فعاليتهاي بدني باعث سوختوساز بيشتر بدن و در نتيجه جمع نشدن چربي در قسمتهاي مختلف بدن ازجمله كبد شده و براي سلامت بيشتر به همه افراد توصيه ميشود.
پروبيوتيكها
«پروبيوتيك» به ميكروبهاي مفيدي گفته ميشود كه عملكرد خوبي براي بدن ما دارند و بهطور طبيعي در بسياري از مواد غذايي ازجمله سبزيجات و ميوهها وجود دارند كه آن را به لبنيات هم ميتوان اضافه كرد. مثلا انواع ماست را با فراوريهاي خاص ميتوان به ماستهاي پروبيوتيك تبديل كرد.
باكترباهاي مفيد بهطور طبيعي در روده هم وجود دارند كه ويتامين «كا» و« ب» توليد ميكنند كه وقتي مصرف اين پروبيوتيكها هم بالا ميرود ميتوانند با كبد چرب مقابله كنند.
سبزيجات مفيد براي كبد چرب
سبزيجات سبز رنگ كه در انواع غذاها مانند بعضي خورشها هم هستند، بهطور كلي براي درمان كبدچرب مفيدند ولي مصرف بعضي انواع آن مانند «سير» بيشتر توصيه ميشود. زيرا حاوي آنتياكسيدانت هاي خوبي براي مقابله با كبد چرب است.
گريپ فروت، سيب، ليموترش و آواكادو هم ازجمله ميوههايي هستند كه چون حاوي آنتياكسيدانت زيادي هستند بيشتر به درمان كبد چرب كمك ميكنند.
زردک و انواع كلم ازجمله كلم بروكلي، ، و... هم ازجمله سبزيهاي بسيار مفيد و مؤثر در ارمراض كبد چرب است.
مصرف چاي سبز هم عامل مهم ديگري براي درمان كبد چرب بهشمار ميرود.
انواع غلات، نانها يا ماكارونيهاي حاوي سبوس هم ميتوانند براي افرادي كه كبدچرب دارند مفيد باشد.